Trong ngành làm đẹp, việc hiểu rõ làn da không chỉ giúp nâng cao chất lượng dịch vụ mà còn là cách bảo vệ sức khỏe cho khách hàng. Một trong những vấn đề thường bị bỏ qua là các thay đổi sắc tố bất thường trên da – có thể liên quan đến u sắc tố da. Vậy u sắc tố da là gì có phải là u hắc tố da không, có phải lúc nào cũng nguy hiểm? Bài viết này của Beauty Summit sẽ giúp bạn phân biệt rõ giữa dấu hiệu lành tính và dấu hiệu cần cảnh giác.
U sắc tố da là gì?
U sắc tố da, hay còn gọi là u tế bào hắc tố, là sự phát triển bất thường của các tế bào sinh sắc tố melanin, những tế bào nằm ở đáy lớp thượng bì, quyết định màu da mỗi người.
Thoạt nhìn, khối u có thể bắt đầu từ những vết tưởng chừng vô hại như một nốt ruồi, vết tàn nhang hay bớt sắc tố bẩm sinh. Tuy nhiên, với u hắc tố ác tính (melanoma), khối u không chỉ phát triển nhanh mà còn có khả năng xâm lấn mô sâu, lan rộng qua hệ bạch huyết và mạch máu, rồi di căn đến các cơ quan nội tạng.
Không chỉ xuất hiện ở da, u sắc tố còn có thể “ẩn mình” ở niêm mạc miệng, vùng sinh dục, trực tràng, kết mạc mắt hay thậm chí trong móng tay. Trong một số trường hợp, các hạch bạch huyết sưng lên hoặc dấu hiệu di căn lại được phát hiện trước cả khi thấy u tại chỗ ban đầu. Cần phân biệt giữa rối loạn sắc tố da và u hắc tố da để có thể phán đoán và điều trị chính xác nhất.
Phân loại u hắc tố da
Sau khi đã hiểu u sắc tố da là gì, tiếp theo bạn cần biết về các loại u sắc tố da. Không phải tất cả các u hắc tố đều giống nhau. Dựa vào mức độ nguy hiểm và đặc điểm lâm sàng, u hắc tố da được chia thành hai nhóm chính: lành tính và ác tính.
U hắc tố da lành tính
Đối với các tín đồ làm đẹp, cụm từ “u hắc tố” nghe có vẻ đáng sợ, nhưng không phải trường hợp nào cũng là ác tính. Trên thực tế, phần lớn các u tế bào hắc tố lành tính, hoàn toàn vô hại và rất phổ biến.
Sự hình thành những nốt ruồi này chịu ảnh hưởng chủ yếu bởi yếu tố di truyền tương tự như rối loạn sắc tố da bẩm sinh cũng có nguyên nhân từ di truyền. Nếu bạn có bố mẹ hay người thân có nhiều nốt ruồi, khả năng bạn cũng sẽ sở hữu làn da “nhiều dấu ấn”. Bên cạnh đó, việc tiếp xúc với ánh nắng mặt trời trong giai đoạn niên thiếu, nhất là ở những người có làn da sáng, cũng là yếu tố làm tăng số lượng nốt ruồi trên cơ thể.
Tuy nhiên, không phải nốt ruồi nào cũng lành tính. Một số người có nốt ruồi bất thường (loạn sản) với hình dạng, màu sắc hoặc ranh giới không đều – đây là nhóm có nguy cơ cao hơn chuyển thành ung thư da Melanoma nếu không được theo dõi kỹ.
Thường thì u hắc tố lành tính không gây triệu chứng, nhưng nếu nốt ruồi ngứa, đau hoặc thay đổi kích thước, đặc biệt khi kéo dài nhiều tuần, bạn hoặc khách hàng nên đi khám chuyên khoa ngay.
U hắc tố da ác tính
Nếu u sắc tố lành tính có thể được xem đơn giản như “những dấu ấn cá nhân”, thì u hắc tố ác tính (Melanoma) lại là mối đe dọa tiềm tàng, vừa nguy hiểm vừa dễ bị bỏ qua bởi vẻ ngoài “vô hại”. Đây là loại ung thư da nghiêm trọng nhất, có khả năng xâm lấn nhanh và di căn rộng.
U hắc tố da ác tính có 4 loại phổ biến nhất bao gồm:
Melanoma lan rộng trên bề mặt (Superficial spreading melanoma)
Chiếm tới 70% các ca ung thư hắc tố, loại này thường không có triệu chứng sớm, dễ bị nhầm với tàn nhang hay nốt ruồi bình thường. Vị trí phổ biến: chân ở phụ nữ, thân trên ở nam giới. Tổn thương có dạng mảng không đều, hơi nổi lên, với màu sắc hỗn hợp như nâu, đen, đỏ, xanh hoặc trắng.
Melanoma dạng nốt (Nodular melanoma)
Chiếm 15 – 30%, thường phát triển rất nhanh. Dạng này có thể xuất hiện bất cứ đâu, với tổn thương sẫm màu, bóng như ngọc trai hoặc xám đen, đôi khi không có sắc tố rõ ràng khiến dễ nhầm lẫn với u mạch máu.
Lentigo maligna melanoma
Chiếm khoảng 5%, thường gặp ở người lớn tuổi, đặc biệt là vùng mặt, nơi tiếp xúc nhiều với ánh nắng. Ban đầu chỉ là mảng phẳng như tàn nhang, nhưng có thể tiến triển thành nốt sần không triệu chứng, với đốm màu đậm nhạt rải rác.
Melanoma không sắc tố (Amelanotic melanoma)
Dù ít gặp (<10%), nhưng nguy hiểm vì không có sắc tố rõ ràng nên dễ bị bỏ qua. Chúng có thể mang màu hồng, đỏ nhạt hoặc nâu mờ, viền rõ ràng, dễ nhầm với các tổn thương lành tính khác.
Đặc điểm của u hắc tố da
- Nguồn gốc phát sinh: U hắc tố bắt nguồn từ tế bào sinh sắc tố melanin – các tế bào quyết định màu da, nằm chủ yếu ở lớp đáy thượng bì. Tuy nhiên, tế bào này còn phân bố ở những vị trí như niêm mạc (miệng, đường tiêu hóa, sinh dục, tiết niệu); mắt (đặc biệt là màng bồ đào); màng não (pia mater hoặc màng nhện); giường móng tay, móng chân.
- Tính chất nguy hiểm: Đây là loại ung thư da ác tính và nguy hiểm nhất, do tiến triển nhanh, xâm lấn mô sâu và di căn xa đến phổi, gan, xương, não…
- Tỷ lệ mắc và xu hướng: Loại bệnh này ít phổ biến hơn so với ung thư tế bào đáy hay tế bào vảy. Tuy nhiên, tỷ lệ mắc u hắc tố đang có xu hướng gia tăng, đặc biệt ở người có làn da sáng màu và thường xuyên tiếp xúc với ánh nắng
- Màu sắc và hình dạng: Đa số khối u có màu đen hoặc nâu đậm, một số có màu hồng, đỏ, tím hoặc trùng với màu da, dễ nhầm lẫn với tổn thương lành tính.
- Liên quan đến nốt ruồi: Chỉ khoảng 30% u hắc tố bắt đầu từ nốt ruồi có sẵn, 70% còn lại xuất hiện trên vùng da bình thường, nên việc quan sát kỹ những thay đổi trên da là cực kỳ quan trọng.
- Trong thai kỳ: Nốt ruồi có thể thay đổi về màu sắc hoặc kích thước do nội tiết. Tuy nhiên, mang thai không làm tăng nguy cơ phát triển u hắc tố ác tính
- Ở trẻ em: U hắc tố rất hiếm gặp, nhưng có thể xuất hiện ở trẻ có nevi bẩm sinh khổng lồ hoặc tổn thương trong hệ thần kinh trung ương
Nguyên nhân & triệu chứng
Nhiều người đã nhầm tưởng u hắc tố chỉ là “nốt ruồi lạ” hoặc “đốm sắc tố bình thường”. Nhưng nếu hiểu rõ về u sắc tố da là gì, nguyên nhân và triệu chứng, bạn sẽ biết rằng sự khác biệt đôi khi nằm ở những dấu hiệu rất nhỏ nhưng lại mang tính sống còn.
Nguyên nhân
- Tia cực tím (UV), đặc biệt là UVB trong ánh nắng mặt trời, chính là tác nhân chính gây tổn thương tế bào biểu bì và làm biến đổi tế bào hắc tố.
- Tác động lặp lại và kéo dài trên vùng da không được bảo vệ (như mặt, cổ, cánh tay…) khiến tế bào tăng sinh bất thường.
- Nguồn sáng nhân tạo như đèn chiếu nắng, giường tắm nắng cũng có thể gây tổn thương tương tự, do đó những ai yêu thích làn da nâu nhân tạo cần tìm hiểu kỹ lưỡng và hỏi ý kiến chuyên gia trước khi thực hiện tắm nắng nhuộm da.
Triệu chứng
Xuất hiện nốt ruồi mới hoặc thay đổi bất thường ở nốt ruồi cũ:
- Tăng kích thước nhanh
- Đổi màu, trở nên loang lổ, có thể xuất hiện nâu, đen, đỏ, trắng
- Viền không đều, có hình răng cưa hoặc khía
- Chảy máu, chai sần, ngứa hoặc đau
Nhiều trường hợp bệnh nhân chỉ cảm thấy hơi cộm, nhưng đó lại là biểu hiện đầu tiên của khối u đang âm thầm lan rộng.
Những ai có thể mắc u hắc tố da?
Trong tư vấn chăm sóc da chuyên sâu, một trong những câu hỏi phổ biến là: “U sắc tố da là gì? Tôi có nguy cơ bị u hắc tố không?” và câu trả lời là có, vì mọi người đều có nguy cơ, bất kể độ tuổi hay giới tính.
Tuy nhiên, một số đối tượng lại có nguy cơ cao hơn, đặc biệt là:
- Người thường xuyên tiếp xúc với ánh nắng mặt trời mà không dùng kem chống nắng, mặc áo dài tay hoặc che chắn kỹ. Tình trạng cháy nắng lặp đi lặp lại, đặc biệt khi da phồng rộp, có thể làm tăng nguy cơ tổn thương tế bào hắc tố.
- Trẻ em và người cao tuổi, do làn da mỏng hơn, dễ bị tổn thương bởi tia UV.
- Những người có làn da sáng màu, dễ bắt nắng và nhiều tàn nhang, nhóm này có ít melanin nên khả năng tự bảo vệ kém hơn.
- Người có nhiều nốt ruồi bất thường, đặc biệt là nhiều hơn 5 nốt ruồi không điển hình hoặc có bớt sắc tố bẩm sinh lớn hơn 20cm (bớt khổng lồ).
- Tiền sử cá nhân hoặc gia đình từng mắc u hắc tố hoặc ung thư da khác hoặc mắc hội chứng nốt ruồi loạn sản di truyền.
- Người từng điều trị bằng tia UVA hoặc phương pháp PUVA, hoặc đang dùng thuốc ức chế miễn dịch, có suy giảm miễn dịch, ví dụ như bệnh nhân sau ghép tạng.
Các phương pháp chẩn đoán và điều trị u tế bào hắc tố
Để xử lý hiệu quả u tế bào hắc tố, bước chẩn đoán cần được thực hiện chính xác để lựa chọn phương pháp điều trị phù hợp. Tùy theo mức độ tổn thương và giai đoạn bệnh, bác sĩ sẽ áp dụng các bước đánh giá và điều trị khác nhau, từ lâm sàng đến chuyên sâu.
Phương pháp chẩn đoán
Khi nhận thấy làn da xuất hiện các dấu hiệu bất thường, bạn cần đến các phòng khám da liễu hoặc các bệnh viện để được thăm khám và chẩn đoán chính xác về tình trạng da của mình.
Thăm khám lâm sàng
Bước đầu tiên là khai thác tiền sử và quan sát trực tiếp tổn thương trên da. Việc đánh giá ban đầu sẽ giúp phân biệt giữa u lành tính (như nốt ruồi thường) và u tế bào hắc tố nghi ngờ ác tính.
Nguyên tắc ABCDE trong đánh giá nốt ruồi
Nếu nốt ruồi có một hoặc nhiều đặc điểm sau, bác sĩ thường chỉ định sinh thiết mô để chẩn đoán chính xác, khi đó bác sĩ sẽ dựa theo phương pháp ABCDE để đánh giá tình trạng của nốt ruồi:
- A – Asymmetry: Hình dạng không đối xứng
- B – Border: Viền không đều, răng cưa hoặc mờ
- C – Color: Màu sắc bất thường, không đồng nhất
- D – Diameter: Đường kính lớn hơn 6mm
- E – Evolution: Nốt ruồi mới xuất hiện sau tuổi 30 hoặc có sự thay đổi nhanh chóng
Dấu hiệu nguy hiểm (Red flags)
- Nốt ruồi lan rộng, thay đổi hình dáng
- Loét, chảy máu, ngứa hoặc đau bất thường
- Da vùng quanh tổn thương có dấu hiệu viêm, đổi màu
Sinh thiết
Nếu có nghi ngờ, cần sinh thiết toàn bộ tổn thương bao gồm cả chiều sâu lớp hạ bì và rìa xung quanh. Đây là tiêu chuẩn để xác định tính chất lành – ác của tổn thương sắc tố. Ngay cả những tổn thương nhẹ cũng không nên bỏ qua.
Phương pháp điều trị
Khi nhắc đến u tế bào hắc tố, điều quan trọng không chỉ là phát hiện sớm, mà còn là lựa chọn đúng phương pháp điều trị phù hợp với từng giai đoạn của bệnh. Tùy vào độ sâu, kích thước khối u, tình trạng di căn và sức khỏe tổng thể của bệnh nhân, bác sĩ sẽ chỉ định những phương pháp điều trị khác nhau – trong đó phẫu thuật vẫn là lựa chọn hàng đầu.
Phẫu thuật cắt bỏ
Đây là phương pháp chuẩn mực trong điều trị u tế bào hắc tố, đặc biệt ở giai đoạn sớm. Với tổn thương mỏng (<0,8mm), bác sĩ thường chỉ định cắt bỏ thêm vùng da rộng khoảng 1cm tính từ phần rìa tổn thương. Nếu tổn thương có dấu hiệu loét hoặc dày hơn 0,8mm, cần cân nhắc sinh thiết hạch bạch huyết (SLNB) để đánh giá nguy cơ di căn. Với u lentigo ác tính (thường gặp ở người già), phương án thường là cắt bỏ diện rộng và có thể ghép da nếu cần thiết.
Trường hợp khó xác định rìa tổn thương hoặc tổn thương vùng nhạy cảm (mặt, tai…), có thể dùng phẫu thuật Mohs – loại bỏ từng lớp mô và kiểm tra ngay dưới kính hiển vi để đảm bảo không bỏ sót tế bào ung thư.
Imiquimod hoặc phẫu thuật lạnh
Được chỉ định cho bệnh nhân không đủ điều kiện phẫu thuật (do sức khỏe yếu hoặc tổn thương ở vùng khó can thiệp phẫu thuật). Imiquimod là một loại kem kích thích miễn dịch tại chỗ, còn phẫu thuật lạnh dùng nitơ lỏng để phá hủy mô bệnh. Tuy nhiên, hiệu quả điều trị sâu thường không cao, chủ yếu dành cho khối u tại chỗ giai đoạn sớm.
Điều trị u hắc tố giai đoạn tiến triển hoặc di căn
Khi khối u không thể phẫu thuật hoặc đã di căn xa, cần đến các phương pháp điều trị chuyên sâu như:
- Liệu pháp miễn dịch (Immunotherapy): sử dụng thuốc kích hoạt hệ miễn dịch tấn công tế bào ung thư, ví dụ: Pembrolizumab, Nivolumab, Ipilimumab.
- Liệu pháp nhắm mục tiêu (Targeted therapy): nhắm đến các đột biến gen cụ thể như BRAF (Vemurafenib, Dabrafenib, Encorafenib).
- Xạ trị: thường dùng hỗ trợ trong điều trị di căn não hoặc giảm đau do di căn xương.
- Phẫu thuật chỉ thực hiện trong một số ca di căn khu trú, khi khối u có thể được loại bỏ để kéo dài thời gian sống.
Hiểu rõ u sắc tố da là gì, cách phân biệt lành – ác tính và những phương pháp chẩn đoán, điều trị phù hợp không chỉ dành cho bác sĩ mà còn rất cần thiết với các chuyên gia và tín đồ làm đẹp. Với sự nhạy bén và kiến thức nền tảng, bạn có thể phát hiện ra điều bất thường, từ đó góp phần bảo vệ sức khỏe cho người khác và cho bản thân mình.
