Không ít trẻ sinh ra đã xuất hiện các mảng da sáng hoặc sẫm màu bất thường, khiến nhiều phụ huynh lo lắng về tình trạng rối loạn sắc tố da bẩm sinh. Đây là một hiện tượng không hiếm gặp và có thể ảnh hưởng đến thẩm mỹ, tâm lý cũng như sức khỏe làn da của trẻ nếu không được phát hiện và xử lý đúng cách ngay từ sớm.
Cùng Beauty Summit tìm hiểu về rối loạn sắc tố da bẩm sinh qua bài viết sau đây nhé.
Rối loạn sắc tố da bẩm sinh là gì?
Rối loạn sắc tố da bẩm sinh là một tình trạng da đặc biệt, xảy ra từ khi trẻ mới chào đời, do sự biến đổi hoặc rối loạn tại chỗ của các tế bào sắc tố – những tế bào có nhiệm vụ sản xuất melanin giúp tạo màu cho da. Khi quá trình này bị gián đoạn, da sẽ xuất hiện những vùng có màu sáng hơn hoặc sẫm hơn rõ rệt so với vùng da xung quanh, khiến bề mặt da có màu sắc không đồng đều.
Nguyên nhân chủ yếu thường liên quan đến các đột biến trong quá trình hình thành, di chuyển hoặc hoạt động của tế bào sắc tố. Đặc biệt là sự bất thường trong mào thần kinh, đây là nơi các tế bào sắc tố bắt đầu phát triển và phân tán khắp cơ thể. Khi những tế bào này không hoạt động đúng cách hoặc ngừng sản xuất melanin, các mảng da mất sắc tố sẽ xuất hiện và lan rộng theo thời gian.
Một số trường hợp rối loạn sắc tố da bẩm sinh có liên quan đến bạch biến hay còn gọi là rối loạn sắc tố da bạch biến. Đây là hiện tượng khi hệ miễn dịch tấn công chính các tế bào sắc tố. Bệnh bạch biến gây rối loạn sắc tố da thường tiến triển không đoán trước được, có thể lan nhanh hoặc ổn định trong nhiều năm. Ngoài ra, rối loạn sắc tố da bạch tạng – một tình trạng di truyền hiếm gặp – cũng là một dạng mất sắc tố da bẩm sinh cần được phân biệt rõ để có hướng điều trị phù hợp.
Phân loại rối loạn sắc tố da bẩm sinh
Rối loạn sắc tố da bẩm sinh thường được chia thành hai nhóm chính: tăng sắc tố và giảm sắc tố, trong đó tăng sắc tố là hiện tượng lượng melanin trong da được sản xuất vượt mức cần thiết và ngược lại, giảm sắc tố là khi lượng melanin bị thiếu hụt.
Tăng sắc tố da bẩm sinh
Tăng sắc tố bẩm sinh là tình trạng da xuất hiện những vùng có màu sẫm hơn do sự hoạt động quá mức hoặc bất thường của tế bào sắc tố từ thời kỳ phôi thai. Dù phần lớn lành tính, các vết sắc tố này lại ảnh hưởng mạnh đến thẩm mỹ và tâm lý, đặc biệt với trẻ nhỏ, khi các em dễ cảm thấy tự ti hoặc ngại tiếp xúc với người lạ.
Một số hiện tượng do tăng sắc tố da bao gồm:
- Bớt xanh (Nevus of Ota)
Đây là một trong những loại rối loạn sắc tố da bẩm sinh khá phổ biến, xuất hiện chủ yếu ở vùng mặt với các mảng da màu nâu, nâu đen hoặc xanh đen. Vết bớt thường không nhô lên, không gây ngứa hay đau và cũng không đi kèm tình trạng mọc lông bất thường. Nevus of Ota có thể xuất hiện ở một bên hoặc cả hai bên mặt và theo thống kê, tình trạng này chiếm tỷ lệ 0,2–0,6% dân số, phổ biến ở nữ giới hơn nam giới. Mặc dù là bệnh lý lành tính, nhưng nếu không được điều trị đúng cách, chúng có thể tồn tại lâu dài trên da.
- Bớt nâu (Café au lait)
Là một dạng rối loạn tăng sắc tố da bẩm sinh, các vết bớt có màu nâu nhạt như cà phê sữa, có thể đồng nhất hoặc loang lổ, thường tập trung ở vùng má hoặc thái dương. Nguyên nhân chính xác của tình trạng này đến nay vẫn chưa được xác định rõ, tuy nhiên chúng thường không gây hại cho sức khỏe. Một số trường hợp có thể điều trị bằng laser để làm mờ sắc tố, tuy nhiên tỷ lệ tái phát vẫn còn khá cao.
- Bớt xanh mông cổ
Khác với hai loại trên, bớt xanh mông cổ chủ yếu xuất hiện ở phần thân dưới như mông, đùi, lưng với màu xanh lam hoặc xanh xám, không có hình dạng nhất định. Đây là loại bớt phổ biến ở trẻ sơ sinh châu Á và trẻ có làn da sẫm màu, đặc biệt là người gốc Ấn Độ hoặc Châu Phi. May mắn là loại bớt này thường mờ dần và biến mất tự nhiên khi trẻ lớn lên, mà không cần can thiệp y tế.
Giảm sắc tố bẩm sinh
Khác với nhóm tăng sắc tố, giảm sắc tố bẩm sinh biểu hiện qua những vùng da có màu trắng nhạt, ranh giới rõ, thường thấy ngay từ khi mới sinh ra. Trong y khoa, tình trạng này được gọi là achromic naevus hoặc naevus depigmentosus. Các mảng da bị giảm sắc tố thường có hình dạng không đều, có thể ngoằn ngoèo nhưng không lan rộng ra vùng da xung quanh và thường ổn định theo thời gian.
Vị trí thường gặp nhất là ở vùng thân mình nhưng cũng có thể xuất hiện ở tay, chân hoặc các khu vực khác trên cơ thể. Những đốm trắng này tuy không ảnh hưởng đến sức khỏe, nhưng lại khiến người mắc, đặc biệt là trẻ em, dễ cảm thấy thiếu tự tin nếu nằm ở vùng da lộ ra bên ngoài.
Nguyên nhân gây ra hiện tượng này là do đột biến khảm ở da, khiến quá trình hình thành và hoạt động của tế bào sắc tố bị rối loạn. Cụ thể, cơ thể có thể sản xuất ít melanin hơn, số lượng tế bào sắc tố thấp hơn bình thường, hoặc xảy ra lỗi trong việc vận chuyển melanin đến tế bào sừng.
Giảm sắc tố bẩm sinh được chia thành ba thể chính dựa trên kiểu phân bố:
- Bớt giảm sắc tố đơn độc: xuất hiện tại một vùng khu trú duy nhất.
- Bớt giảm sắc tố phân đoạn: lan theo từng mảng riêng biệt.
- Bớt giảm sắc tố thành dải: trải dài dọc theo cơ thể theo dạng sọc.
Ngoài các thể trên, cần phân biệt rõ với rối loạn sắc tố da bạch tạng và rối loạn sắc tố da bạch biến, là những dạng giảm sắc tố toàn thân hoặc tiến triển, có cơ chế bệnh sinh và cách điều trị khác biệt.
Điều trị rối loạn sắc tố da bẩm sinh như thế nào?
Điều trị rối loạn sắc tố da bẩm sinh là một quá trình đòi hỏi sự kiên nhẫn, kết hợp giữa chăm sóc đúng cách, can thiệp y khoa phù hợp và yếu tố thời gian. Thực tế, hiện nay y học vẫn chưa có phương pháp giúp chữa khỏi hoàn toàn tình trạng này, đặc biệt với các dạng rối loạn liên quan đến gen như rối loạn sắc tố da bạch tạng hay bệnh bạch biến gây rối loạn sắc tố da. Tuy nhiên, có những trường hợp vùng da bị ảnh hưởng có thể tự cải thiện theo thời gian, đặc biệt ở trẻ nhỏ.
Đối với tăng sắc tố da bẩm sinh
Với nhóm tăng sắc tố da bẩm sinh, quá trình điều trị chủ yếu nhằm làm mờ vùng da sẫm màu, hạn chế lan rộng và cải thiện thẩm mỹ cho trẻ. Dưới đây là một số hướng xử lý phổ biến được các chuyên gia da liễu khuyến nghị:
- Bảo vệ da khỏi ánh nắng: Tránh để trẻ tiếp xúc trực tiếp với ánh nắng mặt trời, nhất là vào giờ cao điểm. Nên sử dụng kem chống nắng có chỉ số SPF phù hợp (tốt nhất cha mẹ nên tham khảo ý kiến bác sĩ) để giúp bảo vệ tế bào sắc tố khỏi tổn thương thêm.
- Chăm sóc da đúng cách: Đặc biệt cẩn trọng khi trẻ có vết thương ngoài da. Việc xử lý không đúng cách có thể dẫn đến viêm nhiễm, hình thành sẹo hoặc các đốm tăng sắc tố mới.
- Tránh tiếp xúc với hóa chất, kim loại nặng: Đây là các yếu tố nguy cơ cao có thể làm nặng thêm tình trạng da, nhất là ở những trẻ có cơ địa nhạy cảm.
- Sử dụng dược liệu thiên nhiên: Một số thành phần như aloin (chiết xuất từ lô hội) hay glabridin (từ cam thảo) có đặc tính chống viêm, làm sáng da, giúp cải thiện sắc tố an toàn nếu được sử dụng đều đặn qua các sản phẩm kem bôi phù hợp.
- Ứng dụng công nghệ laser: Trong một số trường hợp, đặc biệt với các vết bớt lớn hoặc nám sâu, có thể sử dụng công nghệ laser. Tuy nhiên, cần phân biệt rõ giữa laser xâm lấn và laser không xâm lấn. Trong khi laser xâm lấn có thể mang lại hiệu quả nhanh nhưng tiềm ẩn rủi ro như sẹo rỗ, thì laser không xâm lấn lại an toàn hơn, chỉ tác động chọn lọc đến tế bào sắc tố, hạn chế tổn thương vùng da xung quanh.
Đối với giảm sắc tố da bẩm sinh
Nếu như tăng sắc tố da khiến vùng da trở nên sẫm màu thì giảm sắc tố da bẩm sinh lại là câu chuyện ngược lại với những mảng da trắng nhạt nổi bật hẳn lên do thiếu hụt melanin. Tình trạng này không chỉ gây mất thẩm mỹ mà còn khiến làn da trở nên nhạy cảm hơn dưới tác động của ánh nắng. Một số trường hợp như rối loạn sắc tố da bạch biến hay rối loạn sắc tố da bạch tạng còn tiềm ẩn nguy cơ tổn thương da nếu không được bảo vệ đúng cách.
Hiện nay, điều trị giảm sắc tố da thường kết hợp giữa thuốc, chăm sóc bảo vệ da và các công nghệ cao để cải thiện màu da và hạn chế lan rộng.
Điều trị bằng thuốc
- Bổ sung melanin qua thuốc uống hoặc bôi: Các loại thuốc như Meladinin hoặc Melagenin (thuộc nhóm chứa psoralen) có thể hỗ trợ sản sinh melanin dưới tác động của tia UV. Tuy nhiên, các thuốc này chỉ được dùng cho trẻ từ 12 tuổi trở lên và cần theo dõi kỹ do nguy cơ gây tác dụng phụ như tăng men gan, vàng da hoặc chán ăn.
- Thuốc bôi corticosteroid: Được dùng cho các vùng da bạch biến khu trú ở giai đoạn đầu, giúp giảm viêm và hỗ trợ phục hồi tế bào sắc tố. Tuy nhiên, cha mẹ cần lưu ý không lạm dụng loại thuốc này và chỉ nên sử dụng trong thời gian ngắn dưới sự hướng dẫn của bác sĩ, tối đa không quá 2 tháng liên tục.
- Kem chống nắng: Là “tấm khiên” cơ bản nhưng có vai trò quan trọng nhất trong mọi phác đồ điều trị rối loạn sắc tố da ở trẻ em. Kem chống nắng không chỉ giúp bảo vệ làn da mỏng manh khỏi cháy nắng mà còn ngăn chặn tổn thương sâu hơn do tia UV gây ra.
Điều trị bằng công nghệ cao
Với các trường hợp giảm sắc tố lan rộng hoặc kháng thuốc, một số công nghệ hiện đại có thể được cân nhắc:
- PUVA (quang hóa trị liệu với tia UVA): Kết hợp thuốc cảm quang và tia cực tím A để kích thích sản sinh melanin.
- Liệu pháp tia UVB dải hẹp: Được sử dụng phổ biến hơn vì ít tác dụng phụ và phù hợp với trẻ em.
- Cấy ghép tế bào hắc tố: Đây là phương pháp tiên tiến nhất, thường áp dụng cho các ca bạch biến ổn định lâu dài, giúp tái tạo sắc tố da tại vùng tổn thương.
Rối loạn sắc tố da bẩm sinh tuy không nguy hiểm đến tính mạng, nhưng lại ảnh hưởng lớn đến thẩm mỹ và tâm lý người mắc, đặc biệt là trẻ em. Việc hiểu rõ nguyên nhân, phân loại và phương pháp điều trị phù hợp sẽ giúp phụ huynh, bác sĩ và các cơ sở thẩm mỹ có hướng chăm sóc đúng đắn, an toàn và hiệu quả lâu dài.
